25 ธันวาคมของทุกปีเป็นช่วงเวลาของการเฉลิมฉลองเทศกาล “คริสต์มาส” และที่มักมาพร้อมกับเทศกาลนี้คือบทเพลงในตำนาน “All I Want For Christmas Is You” ของ Mariah Carey ที่สามารถขึ้นชาร์ตเพลงอันดับ 1 ในช่วงเทศกาลคริสต์มาสแทบทุกปี จนหลายคนเรียกเพลงนี้ว่าเป็นเพลงบำนาญตลอดกาลของ Mariah Carey ข้อมูลจาก Celebrity Net Worth (CNW) เว็บไซต์ที่รวบรวมข้อมูลสินทรัพย์และกิจกรรมทางการเงินของเหล่าคนดัง เปิดเผยว่าในเดือนธันวาคมของทุก ๆ ปี Mariah Carey ทำเงินจากลิขสิทธิ์เพลง All I Want For Christmas Is You ราว 600,000-1,000,000 เหรียญสหรัฐ หรือราว 20-40 ล้านบาท (Kingploy Nathomtong, 2022)
ในบ้านเรา เมื่อวันที่ 11 ธันวาคม ที่ผ่านมา “เต็งหนึ่ง คณิศ” หนึ่งในสมาชิกบอยแบรนด์วง B.O.Y. ได้ออกมาโพสต์ข้อความทวิตเตอร์ บอกว่าตนได้รับส่วนแบ่งลิขสิทธิ์เพลงจากค่ายเพลง GMM GRAMMY ซึ่งหลังจากแบ่งกับสมาชิกในวงทั้ง 4 คนแล้ว ได้ค่าลิขสิทธิ์เพลงจำนวน 74 บาท !!
จากกรณีส่วนแบ่งลิขสิทธิ์เพลงของนักร้องในประเทศไทยข้างต้น เห็นได้ว่าสัดส่วนค่าตอบแทนที่แตกต่างกันมากกับนักร้องในระดับสากลที่มีตลาดผู้ฟังมากกว่า แต่ที่สำคัญคือ อาจมีการจัดการด้านค่าตอบแทนของผลงานหรือมูลค่าลิขสิทธิ์ที่แตกต่างกัน
ความหมายของ “ลิขสิทธิ์เพลง” หมายถึงผลงานที่เกิดจากการใช้สติปัญญา ความรู้ ความสามารถ และความวิริยะอุตสาหะในการสร้างสรรค์ผลงานชิ้นหนึ่งขึ้นมา โดยที่ไม่ได้ลอกเลียนงานสร้างสรรค์ของผู้อื่น จึงถือว่าเป็นทรัพย์สินทางปัญญาอีกประเภทหนึ่ง ตามพระราชบัญญัติลิขสิทธิ์ พ.ศ. 2537 โดยลิขสิทธิ์จะให้สิทธิ์แก่เจ้าของแต่เพียงผู้เดียว โดยมีสิทธิแต่ผู้เดียวที่จะกระทำการใด ๆ ที่เกี่ยวกับงานเพลงที่ได้สร้างสรรค์ขึ้นมา ดังนี้ (ZORT, 2022)
- ทำเพลงซ้ำหรือดัดแปลง
- อนุญาตให้ผู้อื่นใช้สิทธิเพลงได้
- ให้ประโยชน์อันเกิดจากลิขสิทธิ์ผู้อื่น
- นำมาสตรีมหรือเผยแพร่เพลงต่อสาธารณะ
- ให้เช่าต้นฉบับหรือสำเนางานเพลงให้บุคคลอื่น
“ลิขสิทธิ์เพลง” เป็นข้อถกเถียงในเรื่องของการจัดสรร แบ่งปัน และความเป็นธรรม บทความเรื่อง หนุนเดินหน้าร่าง พ.ร.บ. แก้ปัญหา “ลิขสิทธิ์เพลง” จัดสรร-แบ่งปัน-เป็นธรรม โดย ฐานเศรษฐกิจดิจิทัล เมื่อวันที่ 29 พฤศจิกายน 2565 ได้กล่าวไว้ตอนหนึ่งว่า “เมื่อศิลปินนักร้องนักดนตรีที่มีชื่อเสียงโด่งดังจากผลงานเพลงในอดีต เมื่อย้ายสังกัดหรือเป็นศิลปินอิสระ จะไม่สามารถนำเพลงที่เคยโด่งดังในอดีตกลับมาร้องได้อีก เพราะเป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ของเจ้าของค่ายเพลงหรือนักแต่งเพลงนั้น ๆ”
ตัวอย่างเช่น ตั๊กแตน ชลดา และใบเตย อาร์สยาม ที่ไม่สามารถนำเพลงของตนเองมาร้องได้ โดย “เอ ศุภชัย ศรีวิจิตร” ได้ซื้อลิขสิทธิ์เพลงมาให้ตั๊กแตน ชลดา ซึ่งเป็นการเช่าซื้อ 1 ปี ในขณะที่ใบเตย อาร์สยาม ตัดสินใจซื้อลิขสิทธิ์ทุกเพลงจาก “อาร์สยาม” มาเป็นเจ้าของเพียงผู้เดียว (ผู้จัดการออนไลน์, 2565) ซึ่งต่างจากกรณีของปาน ธนพร ที่เคยขอลิขสิทธิ์เพลงที่ตัวเองเคยร้องเพื่อมาใช้ในคอนเสิร์ต แต่ทางอดีตต้นสังกัดของปานไม่อนุญาต จึงไม่สามารถนำมาร้องได้ (ผู้จัดการออนไลน์, 2560)
โดยทั่วไปแล้ว การละเมิดลิขสิทธิ์ มี 2 ลักษณะคือ
- การละเมิดลิขสิทธิ์โดยตรง ได้แก่ การทำซ้ำโดยไม่ได้รับความยินยอมจากเจ้าของลิขสิทธิ์ รวมถึงการห้ามมิให้ดัดแปลง หรือเผยแพร่สิ่งบันทึกเสียง ต่อสาธารณชนโดยไม่ได้รับอนุญาต
- การละเมิดสิทธิ์โดยอ้อม คือ การกระทำทางการค้าหรือการกระทำการที่มีส่วนสนับสนุนให้เกิดการละเมิดลิขสิทธิ์
ศิลปินนักร้องบางคนมีหน้าที่ร้องอย่างเดียว ไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องใด ๆ ในการแต่งเนื้อร้องหรือทำนองเลย เป็นแค่คนที่เจ้าของค่ายจ้างให้มาร้องเพลงเท่านั้น ดังนั้น ลิขสิทธิ์เพลงจึงเป็นของเจ้าของค่ายเพลง ส่วนถ้าศิลปินนักร้องอยากร้องเพลงตัวเอง ก็ต้องได้รับอนุญาตจากเจ้าของลิขสิทธิ์เสียก่อน ไม่เช่นนั้นอาจจะมีความผิดฐานละเมิดลิขสิทธิ์เพลงได้ (บทความเรื่อง “ไขข้อข้องใจทุกข้อสงสัย ลิขสิทธิ์เพลง เรื่องใกล้ตัวทุกคนควรรู้ !!” จากเว็ปไซต์ ZORT, 4 สิงหาคม 2565)
การแบ่งสรรปันส่วนรายได้จากลิขสิทธิ์เพลงในประเทศไทยนั้นยังอยู่ในขั้นตอนการพิจารณาความเป็นไปได้ และการหารือเรื่องความเป็นธรรมแก่ทุกฝ่าย โดย พรบ. ฉบับใหม่ที่ทำการร่าง ควรจะจัดตั้งองค์กรอิสระขึ้นมา 1 หรือ 2 องค์กรเพื่อดูแลลิขสิทธิ์เหล่านี้โดยเฉพาะ ไม่ใช่มีองค์กรหลายสิบองค์กรที่วิ่งแสวงหาประโยชน์ด้านลิขสิทธิ์อย่างในปัจจุบัน และองค์กรที่จัดตั้งขึ้นต้องเป็นองค์กรอิสระที่จัดสรรปันส่วนในเรื่องของผลประโยชน์ให้กับทั้งค่ายเพลง นักแต่งเพลง ศิลปิน (ฐานเศรษฐกิจดิจิทัล, 2565)
ก่อนหน้านี้ในปี 2558 ในบทความเรื่อง “ลิขสิทธิ์เพลง” พื้นที่สีเทาของการคอร์รัปชัน? ได้กล่าวถึงค่าย Black Sheep ที่ตอนนั้นอยู่ในเครือของ Sony Music
““5+5” คือโมเดลที่ค่ายนี้ใช้ตกลงผลประโยชน์กัน ซึ่งหมายความว่าต้องแบ่งออกเป็น “5 ปีแรก” กับ “5 ปีหลัง” โดยในช่วง 5 ปีแรก ทางค่ายเพลงนั้น ๆ มีอำนาจเบ็ดเสร็จในการจัดการมาสเตอร์เพลง ส่วนช่วง 5 ปีหลัง เรียกว่าศิลปินและค่ายเพลงถือร่วมกัน โดยรวมแล้ว ลิขสิทธิ์เพลงจะถืออยู่กับค่ายประมาณ 10 ปี หลังจากนั้นลิขสิทธิ์ทุกอย่างจะคืนกลับมายังศิลปิน ยกเว้นตัวมาสเตอร์ของเพลงที่ยังเป็นของค่ายไปตลอด” (ผู้จัดการออนไลน์, 2558)
แม้ปัญหาเรื่องลิขสิทธิ์เพลงยังไม่มีข้อสรุปที่แน่นอน และเป็นธรรมแก่ทุกฝ่าย ในฐานะผู้ฟัง หรือผู้เสพสื่อเพลงเอง ก็ต้องเข้าใจประเด็นการนำเพลงมาใช้เช่นเดียวกัน และต้องไม่ลืมเรื่องของลิขสิทธิ์และการเคารพทรัพย์สินทางปัญญาของผู้ผลิต โดย มนต์ทิพา วิโรจน์พันธุ์ เจ้าของบทความเรื่อง ศิลปินควรปกป้องสิทธิ์งานดนตรีของตัวเองอย่างไร? ระบุไว้ว่า “การกระทำที่ไม่ได้รับการยินยอมหรือขออนุญาตจากเจ้าตัว หรือต้นสังกัดที่มีข้อตกลงกับตัวศิลปินอยู่ จริง ๆ แล้วก็เป็นการละเมิดลิขสิทธิ์ของพวกเขาเอง”
ปัจจุบันระบบของสื่อออนไลน์หลายแหล่งเข้ามามีบทบาทสำคัญในการควบคุมหรือรักษาสิทธิ์ให้กับเจ้าของลิขสิทธิ์เพลง “ในช่วงล็อกดาวน์ COVID-19 ที่ผ่านมา เราอาจจะเคยเห็นดีเจมา Live stream เปิดเพลงให้เราฟังกันสด ๆ แต่พอฟังไปได้สักพักก็ถูกตัดจบไปแบบดื้อ ๆ นี่คือส่วนหนึ่งในกระบวนการที่ช่วยรักษาสิทธิ์ให้กับเจ้าของเพลงที่อาจถูกนำไปเผยแพร่ หรือสร้าง Engagement ทำกำไรได้ในอนาคต เพราะช่วงนี้ Facebook มีนโยบาย Monetize เช่นเดียวกับสตรีมมิงอย่าง YouTube หรือ Twitch ที่เปลี่ยนยอดวิวมาเป็นเงินได้ ซึ่งกรณีดังกล่าวเป็นระบบที่แจ้งให้ทราบว่า คุณกำลังใช้ลิขสิทธิ์เพลงของคนอื่นอยู่ในการเปิดเพลง โดยปกติถ้ามีปัญหานี้เกิดขึ้น เจ้าของลิขสิทธิ์เองสามารถแจ้ง Distributor ให้เอาออกให้ได้” (มนต์ทิพา วิโรจน์พันธุ์, 2563)
ในยุคนี้การสนับสนุนศิลปินนักร้องที่ชื่นชอบนั้น ผู้ฟังทุกคนต้องมีความเข้าใจในเรื่องของลิขสิทธิ์เพลง และต้องเคารพผู้สร้างสรรค์ การสนับสนุนจึงรวมไปถึงการไม่ละเมิดลิขสิทธิ์ โดยการอ้างเหตุผลรู้เท่าไม่ถึงการณ์ ในการลอกเลียน เผยแพร่ หรือดัดแปลงเพลงด้วยวิธีการใด ๆ ก็ตามที่ขาดความยินยอมจากเจ้าของลิขสิทธิ์
นอกจากการไม่ละเมิดลิขสิทธิ์แล้ว อีกหนึ่งปัจจัยที่จะช่วยผลักดันวงการเพลงไทยคือ การพัฒนาระบบให้ผลตอบแทนที่สมน้ำสมเนื้อแก่ผู้สร้างสรรค์งานเพลง รวมไปถึงนักร้องซึ่งอาจไม่ได้มีส่วนเกี่ยวข้องกับกระบวนการแต่งเพลง แต่มีบทบาททำให้เพลงดังกล่าวได้รับความนิยมหรือเป็นที่รู้จัก ซึ่งถือเป็นส่วนหนึ่งที่สำคัญในการต่อยอดการสร้างสรรค์ และพัฒนาวงการเพลงของไทยให้ทัดเทียมกับวงการเพลงนานาชาติ
ปัจจุบันต้องยอมรับว่าศักยภาพงานสร้างสรรค์ด้านเพลงและดนตรีของศิลปินไทยไม่ได้น้อยไปกว่าต่างชาติ หากแต่วงการเพลงของไทยยังขาดแรงสนับสนุนที่ดี ที่จะผลักดันผลงานเพลงให้ประสบความสำเร็จทั้งด้านความคิดสร้างสรรค์ ความนิยม ลิขสิทธิ์ และรายได้ โดยเฉพาะการขยายคนฟังในต่างประเทศ ซึ่งก็มีนักร้องของไทยที่ทำได้แล้ว เช่น SPRITE และ GUYGEEGEE ที่มีผลงานขึ้นชาร์ตบิลบอร์ด (BillBoard Chart) ชาร์ตจัดอันดับเพลงที่ยิ่งใหญ่ที่สุดของโลก หรือกรณีของลิซ่านักร้องชาวไทยที่ประสบความสำเร็จในฐานะสมาชิกเกิร์ลกรุ๊ปของเกาหลีที่โด่งดังระดับโลก ความสำเร็จดังกล่าว ต้องสนับสนุนโดยหลายองค์ประกอบ ทั้งหน่วยงานภาครัฐในบทบาท เช่น ด้านข้อกฎหมาย ด้านการกำหนดยุทธศาสตร์ขยายตลาดผลงานเพลงของไทย โดยร่วมมือกับภาคส่วนต่าง ๆ เช่น ธุรกิจเพลง เจ้าของแพลตฟอร์มระบบสตรีมมิ่ง สถาบันการศึกษาด้านเพลงและดนตรี ฯลฯ รวมถึงผู้บริโภค ที่นอกจากชื่นชอบ ชื่นชมแล้ว ยังต้องเข้าใจในสิทธิ ในผลประโยชน์จากผลงาน ทั้งต้องเคารพลิขสิทธิ์ทางความคิดสร้างสรรค์ซึ่งไทยก็มีนักร้องที่มีความสามารถไม่ต่างจากนานาประเทศ
อ้างอิง
– Kingploy Nathomtong. 2022. All I Want For Christmas Is You เพลงบำนาญตลอดกาลของ Mariah Carey ทำเงินเฉียด 40 ล้านทุกปี. สืบค้นเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2565 ที่ https://workpointtoday.com/how-much-does-mariah-carey-earn-from-all-i-want-for-christmas/.
– ZORT. 2022. ไขข้อข้องใจทุกข้อสงสัย ลิขสิทธิ์เพลง เรื่องใกล้ตัวทุกคนควรรู้ !!. สืบค้นเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2565 ที่ https://zortout.com/blog/music-copyright.
– ฐานเศรษฐกิจดิจิทัล. 2565. หนุนเดินหน้าร่าง พ.ร.บ. แก้ปัญหา “ลิขสิทธิ์เพลง” จัดสรร-แบ่งปัน-เป็นธรรม. สืบค้นเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2565 ที่ https://www.thansettakij.com/news/general-news/548721
– ผู้จัดการออนไลน์. 2565. ร้องไม่ถึง 7 คำ ก็อาจ “ละเมิดลิขสิทธิ์” ได้! ดรามาร้อน “เพลงตั๊กแตน” แค่เช่าซื้อ ไม่ได้ขายขาด. สืบค้นเมื่อวันที่ 27 ธันวาคม 2565 ที่ https://mgronline.com/entertainment/detail/9650000073435
– ผู้จัดการออนไลน์. 2560. ไม่ใช่ไม่ขอ แต่ขอแล้วไม่ให้!! “เจ๊ฉอด” เปิดใจทำไม “ปาน” ถึงไม่ร้องเพลงของตัวเอง. สืบค้นเมื่อวันที่ 27 ธันวาคม 2565 ที่ https://mgronline.com/entertainment/detail/9600000051243
– ผู้จัดการออนไลน์. 2558. “ลิขสิทธิ์เพลง” พื้นที่สีเทาของการคอร์รัปชัน?. สืบค้นเมื่อวันที่ 27 ธันวาคม 2565 ที่ https://mgronline.com/live/detail/9580000070627
– มนต์ทิพา วิโรจน์พันธุ์. 2563. ศิลปินควรปกป้องสิทธิ์งานดนตรีของตัวเองอย่างไร?. สืบค้นเมื่อวันที่ 22 ธันวาคม 2565 ที่ https://www.creativethailand.org/new/article/howto/32610/th#musicMP3
ความเห็นล่าสุด