การเข้ามาของระบบแพลตฟอร์ม OTT (Over-the-top หมายถึง เนื้อหาจากสื่อรายการโทรทัศน์ ภาพยนตร์ วีดิโอ ผ่านโครงข่ายอินเทอร์เน็ต เช่น YouTube หรือ Netflix (กฤษณ์ กำจาย, 2564)) ทำให้คนไทยได้รับชมภาพยนตร์ หรือซีรีส์จากนานาชาติได้หลากหลายและมากยิ่งขึ้น บทความจาก กสทช. (2562) เรื่อง “คาดการณ์จำนวนผู้ชมทีวีออนไลน์ OTT เปรียบเทียบสภาพตลาดโลกและ OTT ไทย (2019-2023)” เสนอผลสำรวจจำนวนผู้ชมวิดีโอสตรีมมิ่งแบบ SVOD (Subscription Video on Demand ซึ่งเป็นบริการรับชมคอนเทนต์ ทีวีออนไลน์ แบบเรียกเก็บค่าสมาชิก) อยู่ที่ 1.13 ล้านราย และคาดการณ์ว่าจะเพิ่มขึ้นเป็น 1.91 ล้านรายในปี 2023 ซึ่งข้อมูลข้างต้นนี้เป็นเพียงการคาดการณ์เท่านั้น แต่ด้วยสถานการณ์การแพร่ระบาดของโควิด-19 มีแนวโน้มทำให้ตลาดผู้ชมวิดีโอสตรีมมิ่งอาจมีจำนวนมากกว่านี้

ในปี 2563 – 2565 ที่ผ่านมา ตลาดแพลตฟอร์ม OTT มีการแข่งขันกันสูงมากขึ้น ข้อมูลล่าสุดจากเว็ปไซต์ Brand Buffet (2566) พบว่า ในช่วง 3 ปีที่นี้หลังจากที่สถานการณ์โควิด-19 เริ่มผ่อนคลาย พบว่า ผู้ชมรับชม ทีวี 75% ลดลง 5% (ก่อนโควิด 80%) ออนไลน์ 80% เพิ่มขึ้น 10% (ก่อนโควิด 70%) และสื่อนอกบ้าน (OOH) 35% (ก่อนโควิด 35%) ข้อมูลยังพบว่า คนไทยกว่า 26 ล้านคน หรือคนไทย 1 ใน 3 ดู Video on demand หรือแอพพลิเคชั่น    และวิดีโอสตรีมมิ่งผ่าน OTT ซึ่งจำนวนผู้ชมเพิ่มขึ้นจากการคาดการณ์ของ กสทช. ในปี 2562 กว่า 13 เท่า 

ด้วยจำนวนผู้ชมที่เพิ่มมากขึ้น ทำให้ตลาดซีรีส์และภาพยนตร์ในระบบ OTT จึงเริ่มมีการแข่งขันกันสูงและ ด้วยมูลค่าทางการตลาดที่สูงมากขึ้น ข้อมูลจาก Market Think (2565) ระบุ ในปี 2021 ประเมินว่ากลุ่มบริการ Video on demand (เช่น Netflix, LINE TV, Viu, Disney+) มีรายได้รวมอยู่ที่ 11,186 ล้านบาท โดยมูลค่าหลักมาจากการสมัครสมาชิก ขณะที่กลุ่มบริการ Video Sharing (เช่น YouTube, Twitch) ถูกประเมินว่ามีรายได้รวมอยู่ที่ 4,934 ล้านบาท โดยมูลค่าหลักมาจากการเก็บค่าโฆษณา ด้วยมูลค่าส่วนแบ่งการตลาดที่สูง ทำให้หลายประเทศต่างมุ่งหน้าสู่ระบบสตรีมมิ่งทั้งสองรูปแบบ รวมถึง “ซีรีส์จีน” ด้วยเช่นกัน

ในอดีต การแข่งขันของบริการสตรีมมิ่งมักอยู่ระหว่างชาติตะวันตก คือตลาดวิดีโอขนาดใหญ่ในสหรัฐอเมริกา ยุโรป ละตินอเมริกา และ อินเดีย ยกเว้นประเทศจีน ที่มีข้อกำหนดทางด้านกฎหมายทำให้บริษัทต่างชาติไม่สามารถเข้าไปให้บริการได้ แม้ว่าตลาดจีนจะมีกำลังซื้อที่สูง และมีประชากรที่มากที่สุดในโลก อย่างไรก็ตาม ในปี 2020 บริษัทสตรีมมิ่งของจีน เริ่มขยายตลาดไปสู่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ หลังการแพร่ระบาดของโควิด-19 พบว่า จำนวนนาทีการรับชมสตรีมมิ่งต่อสัปดาห์ในอินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ สิงคโปร์ และประเทศไทย เพิ่มขึ้นถึง 60% (TV Digital Watch, 2020 ; https://www.tvdigitalwatch.com/special-diney-vs-netflix-2-8-63/)

ซีรีส์จีนดูเหมือนเป็นผู้เล่นหน้าใหม่ในตลาดวิดีโอสตรีมมิ่งผ่าน OTT แต่ในความรู้สึกและความทรงจำของผู้รับชมละครชุดจีน หรือซีรีส์ที่ใช้ภาษาจีนทั่ว ๆ ไปในไทยนั้น ต่างมีความคุ้นเคยกับซีรีส์จีนมานานแล้ว โดยหนึ่งในละครชุดจีน ที่หลายคนอาจจะนึกถึงเป็นลำดับแรกๆ ก็คือ  “องค์หญิงกำมะลอ (Princess Returning Pearl) ที่ออกอากาศปี 1998 และได้รับความนิยมเป็นอย่างสูง โดยมีการสร้างภาคต่อทั้งหมดถึง 3 ภาคในปี 1998, 1999, 2003 และยังมีการหยิบมารีเมกใหม่อีกครั้งในปี 2011 โดยประเทศไทยได้นำเข้ามาฉายออกอากาศทางช่อง 3 ครั้งแรกเมื่อปี พ.ศ. 2542 ทุกวันจันทร์-ศุกร์ เวลา 16.25 น. และได้นำกลับมาออกอากาศซ้ำ และออกอากาศจนถึงภาคสาม (จากบทความเรื่อง 10 ซีรีส์จีนระดับตำนาน ที่ได้รับความนิยมทั้งในและนอกประเทศ โดย Sanook (2022) และข้อมูลจากวิกิพีเดีย)

นอกจากองค์หญิงกำมะลอ ยังมีละครชุดจีนอีกหลายเรื่องที่ได้รับความนิยมในประเทศไทย เช่น ละครชุดตำนานรักดอกเหมย (2536) ที่เป็นการนำละครหลาย ๆ เรื่องมาออกอากาศในช่วงเวลาเดิม จนกลายเป็นชื่อช่วง ต่อเนื่องยาวนานกว่า 20 ปี  รวมทั้งซีรีส์ในตำนานอย่าง รักใสใสหัวใจ 4 ดวง (Meteor Garden หรือ F4) ที่ออกอากาศปี 2001 ทั้งนี้ แต่เป็นที่น่าสังเกตว่า ในยุคแรก ๆ นั้นซีรีส์จีนที่ได้รับความนิยมในไทยส่วนใหญ่มักสร้างโดยไต้หวัน หรือฮ่องกง เพราะในเวลานั้นจีนแผ่นดินใหญ่ยังไม่ได้ให้ความสำคัญกับตลาดของซีรีส์หรือภาพยนตร์เท่าที่ควร จนกระทั่งจีนแผ่นดินใหญ่เริ่มพัฒนาแพลตฟอร์ม OTT อย่าง WeTV และบุกเข้าตลาดไทยในปี 2562 ตั้งแต่ช่วงนั้นเป็นต้นมา ซีรีส์จีนแผ่นดินใหญ่ก็ได้รับความนิยมมากยิ่งขึ้น และจากข้อมูลในโลกออนไลน์ พบว่าในช่วงปี 2558 เป็นต้นมา ซีรีส์ไต้หวันได้รับความนิยมน้อยลงเพราะความน่าเบื่อของเนื้อหา และขาดความสนุกสนานของเนื้อเรื่อง (บทความเรื่อง 10 ซีรีส์จีนระดับตำนาน ที่ได้รับความนิยมทั้งในและนอกประเทศ โดย Sanook (2022) และ Market Think, 2021 ; https://www.marketthink.co/17602)

“ในปัจจุบันอุตสาหกรรมบันเทิงจีนมีการพัฒนาอย่างมากด้วยรัฐบาลจีนสนับสนุนอย่างเต็มที่ผ่านกลยุทธ์รุกตลาดโลกด้วยวัฒนธรรมสร้างสรรค์ ซึ่งจากการผลักดันนี้ทำให้ซีรีส์จีนคนเริ่มนิยมไปทั่วโลก” (ภากร กัทชลี (อ้ายจง), 2565)

อุตสาหกรรม“บันเทิงจีน”มีการพัฒนาเป็นอย่างมากภายใต้การสนับสนุนจากทางรัฐบาลจีนในรูปแบบของ Creative Cultural Industry อุตสาหกรรมวัฒนธรรมสร้างสรรค์ โดยเกี่ยวเนื่องกับอุตสาหกรรมบันเทิง การผลิตซีรีส์ และภาพยนตร์จีน  แนวทางหนึ่งที่เห็นได้ชัดคือ พัฒนาและส่งออกไปสู่นอกประเทศจีน แต่ยังคงอยู่บนพื้นฐานของวัฒนธรรมและความเป็นจีน (ภากร กัทชลี (อ้ายจง), 2565) จนมาถึงปรมาจารย์ลัทธิมาร (The Untamed) ออกอากาศปี 2019 ที่สร้างกระแสไปทั่วโลก ถูกซื้อลิขสิทธิ์ไปฉายในประเทศทั่วเอเชีย และ Netflix ซื้อลิขสิทธิ์ไปสตรีมเกือบทุกประเทศทั่วโลก ครอบคลุมไปถึงทวีปอเมริกาเหนือ อเมริกาใต้ ยุโรป เอเชีย รวมถึงประเทศไทย-ที่ได้รับความนิยมอย่างมาก ไม่ว่าจะทั้งชื่อซีรีส์หรือนักแสดง ล้วนติดเทรนด์อันดับ 1 ในทวิตเตอร์ไทย (Sanook, 2022 ; https://www.the1.co.th/en/the1today/articles/3372)

ละครโทรทัศน์จีนแผ่นดินใหญ่  มีความคล้ายคลึงกับละครโทรทัศน์ในอเมริกาเหนือแต่มักจะมีจำนวนตอนที่มากกว่า จีนผลิตละครโทรทัศน์มากกว่าประเทศอื่น ๆ คือ มีจำนวนมากกว่า 15,000 ตอน ในปี 2014 ประเภทของละครที่ได้รับความนิยมมากที่สุดในประเทศจีนคือ โรแมนติก – แฟนตาซี โดยมี 47 จาก 50 เรื่องที่มีคนดูมากที่สุดในประเทศ ในปี 2016 ละครโทรทัศน์ของจีนเป็นที่นิยมและออกอากาศทางทีวีทั่วเอเชีย โดยเฉพาะใน เวียดนาม มาเลเซีย สิงคโปร์ ไทย อินโดนีเซีย ฟิลิปปินส์ ศรีลังกา และกัมพูชา (Wikipedia, nd. ; https://th.wikipedia.org/wiki/ละครโทรทัศน์จีน)

จุดเริ่มต้นที่ทำให้ซีรีส์จีนและประเทศภายใต้การปกครองโดยจีน เริ่มได้รับความนิยมในประเทศไทยมากขึ้น มาจากการเจริญเติบโตทางเศรษฐกิจและวัฒนธรรมในประเทศจีน ทำให้รัฐบาลจีนมีนโยบายลดการผลิตซีรีส์ย้อนยุคลง และเพิ่มซีรีส์แนวสมัยใหม่ขึ้น เพื่อสร้างภาพลักษณ์ที่ทันสมัย และเป็นการเผยแพร่วัฒนธรรมจีนในปัจจุบันให้เป็นสากล ในปี 2018 ที่ผ่านมา มีซีรีส์จีนถูกผลิตออกมารวมกว่า 962 เรื่อง ในขณะที่ปี 2019 ลดลงเหลือ 784 เรื่อง โดยซีรีส์ส่วนใหญ่ที่ถูกลดลง จะเป็นแนวย้อนยุค ส่วนซีรีส์ที่เพิ่มเข้ามาแทนคือ แนวคนเมือง, รักวัยรุ่น, สายอาชีพต่างๆ รวมทั้งซีรีส์รีเมก และในปัจจุบันมีช่องทางออนไลน์ต่างๆ เกิดขึ้นเพื่อให้คนไทยได้รับชมซีรีส์จีนโดยเฉพาะ เช่น WeTv แอป Video Streaming ของบริษัท Tencent ประเทศไทย หรือช่อง Mango TV บน YouTube (Market Think, 2019 ; https://www.marketthink.co/520)

บทความเรื่อง “เจาะลึก! ซีรีส์จีน วัฒนธรรมสัมพันธ์ไทย-จีน ด้วยแว่นทฤษฎี Cultural Soft Power” โดย ดร.ฐณยศ โล่ห์พัฒนานนท์ นักวิจัยด้านวัฒนธรรม ความมั่นคงใหม่ และอุตสาหกรรมบันเทิงระหว่างประเทศ สถาบันเอเชียศึกษา จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย ระบุว่า ปรากฏการณ์ความนิยมซีรีส์จีนเริ่มเด่นชัดในสังคมไทยช่วงต้นทศวรรษ 2560 เป็นต้นมา โดยข้อมูลเชิงสถิติพบว่าบริการของ WeTV Thailand ปี พ.ศ. 2564 สามารถสร้างยอดผู้ใช้งานต่อเดือนที่ 13 ล้านคน มีผู้ใช้งานต่อวันเพิ่มขึ้น 13% ราว 2 ใน 3 เป็นผู้ใช้งานเพศหญิง การชมคอนเทนต์จากประเทศจีนโดยเฉพาะซีรีส์เติบโตสูงถึง 137% บ่งบอกความนิยมซีรีส์จีนในหมู่ผู้ชมหญิง ส่วนใหญ่เป็นผลมาจากการฉายเนื้อหาเกี่ยวกับความรักและ/หรือการเป็นคอนเทนต์แบบซีรีส์วาย แต่ผู้ชมชายจะเลือกบริโภคงานกลุ่มกำลังภายในโดยเฉพาะงานที่ดัดแปลงมาจากบทประพันธ์คลาสสิกของ Jin Yong และ Gu Long (กรุงเทพธุรกิจ, 2565 ; https://www.bangkokbiznews.com/social/1000497)

นอกจากเนื้อหาของซีรีส์จีนที่ส่งผลให้คนไทยเลือกชม แล้ว คนไทยบางกลุ่มเสนอว่า รูปลักษณ์แบบจีนคือความน่าใฝ่ฝัน ต่างจากในอดีตซึ่งรูปลักษณ์อย่างตะวันตกเป็นที่นิยมมากกว่าจนนักแสดงสายเลือดตะวันตกได้รับโอกาสในวงการบันเทิงไทย สำหรับมิติทางวัฒนธรรม ชาวจีนเคยถูกค่อนขอดว่า ขาดมารยาทสากล ไร้วินัย แต่เมื่อเวลาผ่านไป การสนทนาในหลายฟอรั่มเริ่มเจือพื้นที่ให้กับความแปลกใหม่ด้านศิลปวัฒนธรรม (กรุงเทพธุรกิจ, 2565 ; https://www.bangkokbiznews.com/social/1000497) ด้วยนักแสดงไทยในปัจจุบันมีความนิยมลูกครึ่งหรือมีหน้าตาคล้ายคนตะวันตก ทำให้ซีรีส์จีนที่มีรูปลักษณ์ไม่เหมือนซีรีส์เกาหลีใต้หรือตะวันตก กลายเป็นความน่าใฝ่ฝันของกลุ่มผู้ชมไทย

ทั้งนี้วัฒนธรรมไทยและจีนที่มีการถ่ายทอดมาอย่างยาวนาน จากที่ไทยและจีนมีสัมพันธไมตรีและติดต่อค้าขายระหว่างกันมาช้านานกว่า 700 ปี ส่งผลให้วัฒนธรรมและประเพณีของจีนผสมผสานกับของไทยจนกลายเป็นส่วนหนึ่งของวิถีชีวิตของคนไทยในปัจจุบัน นอกจากนี้ ประเทศไทยยังเป็นประเทศที่มีคนเชื้อสายจีนอยู่เป็นจำนวนมาก จึงทำให้คนไทยและคนจีนมีความใกล้ชิดคุ้นเคยกันดั่งเครือญาติ จนมีคำกล่าวว่า “จีน-ไทย ใช่อื่นไกล พี่น้องกัน” (สถานเอกอัครราชทูต ณ กรุงปักกิ่ง, มปป. ; https://thaiembbeij.org/th/republic-of-china/thai-relations-china/) ทำให้บทบาทของซีรีส์จีนในการสร้างอิทธิพลทางวัฒนธรรมพร้อมกับป้อนทัศนะเชิงบวกตามหลักทฤษฎีอิทธิพลของภาพยนตร์และ Cultural Soft Power ซีรีส์ช่วยสร้างภาพจำใหม่ ๆ ผ่านองค์ประกอบอย่างความงามทางวัฒนธรรม บทประพันธ์ และความน่าหลงใหลของตัวละคร (กรุงเทพธุรกิจ, 2565 ; https://www.bangkokbiznews.com/social/1000497)

หลังจากที่ซีรีส์จีนได้รับความนิยมในประเทศไทยมากขึ้น มุมมองคนไทยต่อประเทศจีนก็เปลี่ยนไป จากเดิมที่มีการมองจีนเป็นชาติด้อยอารยธรรมหรือ กระหายในผลประโยชน์ผู้ชมเริ่มพูดคุยเกี่ยวกับประวัติศาสตร์จีนมากขึ้นพร้อมเสนอบทวิเคราะห์เจาะลึกซึ่งทำให้ผู้ร่วมสนทนาได้เห็นวิถีความเป็นจีน  ความต้องการเรียนภาษา รู้วัฒนธรรมจีนในกลุ่มประชากรรุ่นใหม่ก็เป็นอีกปรากฏการณ์สืบเนื่องมาจากการชมซีรีส์ จากเดิมที่เชื่อว่า ภาษาจีนคือโอกาสทางเศรษฐกิจ ผู้เรียนกลับเลือกเรียนด้วยความรู้สึกชมชอบเป็นการส่วนตัว ซีรีส์จีนมีส่วนสำคัญในการช่วยละลายกำแพงระหว่างไทย-จีน รวมทั้งอคติหลายอย่างให้ลดเลือนไป ความหวาดกลัวจีนในทางการเมืองก็เบาบางลงอย่างที่เห็นในการใส่ความจีนเรื่องการเป็นต้นตอวิกฤตโควิด-19 ผู้ชมจำนวนไม่น้อยหันไปติดตามข่าวสารเกี่ยวกับจีน ไม่ว่าจะเป็นเรื่องเทคโนโลยีอวกาศ พัฒนาการคอมพิวเตอร์ การบริหารจัดการทรัพยากรมนุษย์ การค้า/การลงทุน สิ่งแวดล้อม ฯลฯ การมองจีนในมุมใหม่ยังมาจากเนื้อหาซีรีส์ที่พยายามสะท้อนความเป็นมืออาชีพของชาวจีนในการยกระดับตนเอง (ฐณยศ โล่ห์พัฒนานนท์, 2565)

ไม่ว่าจะเป็นทั้งความสัมพันธ์ด้านวัฒนธรรมระหว่างไทย-จีน หรือการเล่าเรื่องชวนให้ผู้ชมรู้สึกอบอุ่น รู้สึกประทับใจในความสู้ชีวิตของชาวจีนแล้ว ฝีมือการแสดงของผู้เล่นทุกคนก็สะดุดตา การลงทุนด้านฉาก จำนวนผู้แสดง ชุดเสื้อผ้า อุปกรณ์ประกอบฉาก/การแสดง การจัดแสงของซีรีส์จีน ล้วนทำให้ซีรีส์จีนได้ความนิยมเพิ่มขึ้น แต่ทั้งนี้แล้วการเลือกเปิดรับชมซีรีส์ไม่ว่าจะเป็นชาติใดก็ตาม ขึ้นอยู่กับความชื่นชอบส่วนบุคคลของผู้ชมแต่ละคน แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่าซีรีส์จีนได้กลายมาเป็นผู้เล่นในตลาดสตรีมมิ่งที่มีความน่ากลัว เพราะการพัฒนาทั้งด้านเนื้อหาทางวัฒนธรรมและวิถีชีวิตร่วมสมัย รวมทั้ง เทคนิค องค์ประกอบต่างๆ และคุณภาพการแสดง ทำให้ซีรีส์จีนขึ้นมาตีคู่กับซีรีส์นานาชาติได้ การศึกษาการพัฒนาซีรีส์จีนจึงเป็นเรื่องที่น่าสนใจ หากซีรีส์ไทยคิดจะเข้าสู่สนามแข่งขันนี้ เพื่อเป็นซีรีส์ชั้นนำของโลก โดยใช้โมเดลของนานาชาติเป็นฐานในการสร้างอนาคตของซีรีส์ไทยที่มีคุณภาพ สู่ตลาดสากล

หลังจากสถานการณ์ covid-19 คลี่คลาย หลายประเทศทั่วโลกเริ่มเปิดประตูต้อนรับการท่องเที่ยวที่พร้อมหลั่งไหลมาจากนานาชาติ เกาหลีใต้คือหนึ่งในประเทศปลายทางของนักท่องเที่ยวชาวไทย เหตุผลหลักที่คนไทยต่างไปเยือนเกาหลีใต้นั้นคือการ “เที่ยวตามรอยซีรีส์ดัง” ในโลกออนไลน์ ที่มีการนำเสนอเนื้อหา “ปักหมุดเที่ยวตามรอยซีรีส์ดัง เกาหลี…เกาใจ ไม่ไปไม่ได้แล้ว” “ปักหมุดไว้ตามรอย! ร้านคิมบับอูยองอู ในซีรีส์ Extraordinary Attorney Woo ที่น่าไปเช็คอิน” “10 ที่เที่ยวเกาหลี ตามรอยซีรีส์ดัง พิกัดสุดฟิน ถ่ายรูปปังๆ ไม่ไปไม่ได้แล้ว”

ซีรีส์เกาหลีใต้บางเรื่องจึงเลือกตั้งชื่อเรื่องจากสถานที่ท่องเที่ยวทั้งเป็นส่วนสำคัญของเนื้อเรื่อง และอาจแฝงเพื่อโปรโมทสถานที่ท่องเที่ยวในประเทศอย่าง “Itaewon Class (2020)” ซีรีส์ที่ได้รับความนิยมอย่างสูง โดยสามารถทำเรตติ้งได้ถึง 16.5% ซึ่งเป็นเรตติ้งสูงสุดเป็นอันดับ 3 ของซีรีส์ทั้งหมดที่เคยออกอากาศทางสถานี และยังได้รับความนิยมในหลายประเทศในเอเชีย เช่น ญี่ปุ่น และ ไทย จนสามารถขึ้นอันดับของ Netflix ของทั้ง 2 ประเทศ ในช่วงปี 2020 โดยจุดเริ่มของ Itaewon Class เป็นรูปแบบการ์ตูนบน Kakao Webtoon ที่มียอดเข้าชมมากกว่า 400 ล้านครั้ง ต่อมามีการสร้างเป็นซีรีส์เผยแพร่ทางสถานี JTBC (กรุงเทพธุรกิจ, 2565)

ตามที่ ผู้ช่วยศาสตราจารย์ฐิตินันทน์ ผิวนิล อาจารย์สังกัดภาควิชาสังคมวิทยาและมานุษยวิทยา คณะมนุษยศาสตร์ มหาวิทยาลัยรามคำแหง ได้ตีพิมพ์เผยแพร่บทความวิจัยเรื่อง “มารยาทกำหนดในการสื่อสารออนไลน์ที่พลเมืองดิจิทัลทยควรตระหนัก” ซึ่งเป็นส่วนหนึ่งของเรื่อง “มารยาททางสังคมในการปฏิสัมพันธ์แบบออนไลน์ของนิสิตนักศึกษาในเขตกรุงเทพมหานคร” บัดนี้ ผลงานวิจัยดังกล่าวได้รับการตีพิมพ์เผยแพร่เรียบร้อยแล้ว

             ทุกปีในเดือน “มิถุนายน” หลายประเทศทั่วโลกจัดกิจกรรมเฉลิมฉลองความภาคภูมิใจของชาวหลากหลายทางเพศ (Lesbian, Gay, Bisexual, and Transgender Pride Month) เช่นเดียวกัน ประเทศไทยที่มีการสนับสนุนความเสมอภาคทางเพศและความหลากหลายทางเพศเช่นกัน เห็นได้จากเมื่อวันที่ 5 มิถุนายน 2565 ที่ผ่านมา เมื่อกรุงเทพมหานครจัดงาน BANGKOK NARUEMIT PRIDE 2022 และได้รับเสียงตอบรับจากผู้เข้าร่วมงานจำนวนมาก

             หากพิจารณาสถานะของคนหลากหลายทางเพศในประเทศไทยผ่านทางสื่อมวลชนโดยเฉพาะสื่อโทรทัศน์และภาพยนตร์ พบว่า คนหลากหลายทางเพศได้ปรากฏในรายการต่าง ๆ มาโดยตลอด แต่ที่ได้รับความนิยมสูงที่สุดก็คงหนีไม่พ้น “ซีรีส์วาย”  จากบทความเรื่อง “หรือ ‘ซีรีส์วาย‘ นี่แหละคือซอฟต์พาวเวอร์ของไทย” โดย สันติชัย อาภรณ์ศรี (2565) กล่าวว่า ซีรีส์วายไทยได้ส่งออกไปต่างประเทศจำนวนมาก เช่น เมื่อปี 2017 แฟนคลับชาวจีนของหนุ่มสิงโต ปราชญา (นักแสดงซีรีส์วาย SOTUS The Series) ได้ซื้อดาวพร้อมตั้งชื่อดาวว่า ‘Singto Prachaya Ruangroj’ ให้กับเขา หรือแม้กระทั่งการจัดแฟนมีตติ้งในประเทศจีน  แต่ยังรวมไปถึง ฟิลิปปินส์ เวียดนาม ญี่ปุ่น และเกาหลีใต้ด้วย

             แม้จะได้รับความนิยม แต่หลายคนอาจจะสงสัยว่า แล้วทำไมซีรีส์วายไทยถึงยังถูกตั้งคำถามจากกลุ่มคนหลากหลายทางเพศในประเทศไทย ด้วยข้อสงสัยว่าซีรีส์วายขับเคลื่อนและสร้างความเท่าเทียมทางเพศ หรือแค่เป็นเครื่องมือทางการตลาด บทความชิ้นนี้จะชวนผู้อ่านร่วมวิเคราะห์ถึงบทบาทของซีรีส์วายไทยกับการขับเคลื่อนความเท่าเทียมทางเพศในสังคม

ซีรีส์วายขับเคลื่อนความเท่าเทียมทางเพศ?

              ในบทสัมภาษณ์เรื่อง “ซีรีส์วาย และความหลากหลายทางเพศ” โดย Media Alert (2564)  ผศ.ดร. ปุรินทร์ นาคสิงห์ ได้ให้ความเห็นในภาพรวมเกี่ยวกับ ซีรีส์วายและการยอมรับความเสมอภาคทางเพศ ไว้ดังนี้

ซีรีส์วายแต่ละเรื่อง ถ้าจําไม่ผิด เยอะมาก มีหลายสิบเรื่อง ถ้าเป็นหนังสือ คงหลายร้อยเล่ม เหล่านี้มีการพูดถึงสิทธิของกลุ่มคนที่มีความหลากหลายทางเพศบ้างหรือไม่ คำตอบก็คือไม่ มันไม่ได้บอกว่าเราสามารถอยู่ท่ามกลางความหลากหลายอย่างไร เราจะยอมรับกลุ่ม LGBT ที่มีความแตกต่างได้อย่างไร แต่เรากําลังพูดถึงผู้ชายที่มาเจอกันในเรื่อง ทะเลาะกัน รักกัน คนดูก็จะชอบดูแต่ฉากจิ้น ฉากโรแมนติกจิกหมอน ฉากเลิฟซีน อาจไม่ต้องถึงขั้นถึงพริกถึงขิง แค่กุ๊กกิ๊ก คือพล็อตมันฟินแล้วก็จบ ไม่มีตรงไหนที่พูดถึงสิทธิ พูดถึงในเรื่องของการเคารพกัน หรือการให้ความรู้กับคนดูในการปฏิบัติต่อกลุ่มที่มีความหลากหลายทางเพศ มีเเค่บางรูปแบบของกลุ่มที่มีความหลากหลายทางเพศเท่านั้นที่ถูกนํามาผลิตซ้ำ เพราะมีผู้ชายหน้าตาดี หุ่นดี ขายได้ มีเด็กใหม่ ๆ ที่เดินทางเข้าสู่วงการบันเทิงที่มีลักษณะเดียวกัน คือรูปร่างหน้าตาดีพิมพ์นิยม มีความเป็นชาย หรือมีความเป็นเกาหลี วนอยู่อย่างนั้น

ซีรีส์วาย ทำขายใคร?

             แล้วความหมายที่แท้จริงของคำว่า “วาย” มีที่มาอย่างไร ทำไมซีรีส์วายจึงไม่สามารถเป็นหนทางสร้างการยอมรับและความเสมอภาคทางเพศในสังคมได้ บทความเรื่อง “วายคือวาย ไม่ใช่ LGBTQ? การปะทะกันของความหมายเพศชายรักกัน” โดย Chanan Yodhong (2021) ได้อธิบายความหมายของ ‘วาย’

‘วาย’ มาจากป๊อปคัลเจอร์สัญชาติญี่ปุ่น Yaoi หรือ BL (boy love) เดิมเป็นนิยายและมังงะ ก่อนจะเพิ่มแพลตฟอร์มเป็นซีรีส์ในทีวีในยุคหลัง เล่าเรื่องรัก ๆ ใคร่ ๆ โรมานซ์ ๆ ระหว่างชายหนุ่ม ที่ตัวละครเป็นชายรักต่างเพศซึ่งมักจะชอบนิยามตัวเองว่า ‘ชายแท้’ แต่มาตกหลุมรักใส ๆ กันเอง

             เมื่อการยอมรับรสนิยมทางเพศที่หลากหลาย ไปพร้อมกับรสนิยมทางวรรณกรรม วัฒนธรรมการบริโภค ‘วาย’ ก็เดินทางออกจากใต้ดินขึ้นมาสู่บรรณพิภพบนดิน ก่อนจะขยายแพลตฟอร์มมายังสื่อโทรทัศน์ เกิดซีรีส์วายที่กลุ่มผู้บริโภค ‘วาย’ หรือ ‘สาววาย’ เป็นตลาดใหญ่ของอุตสาหกรรมบันเทิง ดังนั้นแล้ว เพศวิถีรักเพศเดียวกัน เพศสภาพเกย์ และวัฒนธรรมวาย อาจจะสัมพันธ์กันหรือไม่สัมพันธ์กันก็ได้ สาววายหรือผู้ที่ชื่นชอบบริโภค วาย ๆ อาจจะสนับสนุนขบวนการเคลื่อนไหวความหลากหลายทางเพศ เคารพสิทธิเสรีภาพเกย์กะเทย หรือไม่สนอะไรใดๆ เลย จิ้นฟินประโลมโลกย์อย่างเดียว เก้งกวางกะเทยก็อาจจะเป็นแฟนคลับซีรีส์วาย หรือไม่อินก็มี (Chanan Yodhong, 2021)

สาววาย กลายเป็นวัฒนธรรมย่อยและกลุ่มผู้บริโภคหลักของซีรีส์วาย หลายครั้งที่ผู้จัดฯซีรีส์ คนเขียนบท หรือผู้กำกับซีรีส์ต่างพัฒนาแนวทางของซีรีส์ให้ตอบโจทย์กลุ่มสาววายที่เป็นเป้าหมายหลักของการตลาดซีรีส์วาย

ชูเรื่อง LGBTQ แต่ไม่ใช้นักแสดง LGBTQ

               เช่นเดียวกับบทความเรื่อง “กระแสวายมาแรง เข้าใจ “เพศสภาพ” หรือแค่สนองความฟิน?” โดยเว็ปไซต์ Sanook (2563) กล่าวว่า ซีรีส์วายของไทยส่วนใหญ่ ไม่ได้ใช้นักแสดงนำที่เป็นคนกลุ่ม LGBTQ จริง ๆ แต่จะเลือกชายจริงหญิงแท้มารับบท แล้วให้คนกลุ่ม LGBTQ ไปเป็นตัวประกอบ หรืออยู่ในฐานะตัวตลกแทน ทำให้มีประเด็นถกเถียงทางสังคมกันบ่อยครั้งว่าชายหญิง สเตรต’ (Straight) หรือ ผู้ที่มีความชื่นชอบในเพศตรงข้ามตามที่สังคมกำหนด (หรือ Heterosexual man/woman) ยอมมารับบทนี้ก็เพราะเงินดีและแจ้งเกิดได้เร็ว ทั้งที่ยังมีทัศนคติเชิงลบต่อคนกลุ่ม LGBTQ และไม่ช่วยชี้นำให้สังคมเข้าใจเรื่องเพศสภาพของคนกลุ่มนี้ด้วย ซึ่งขัดแย้งกับการรณรงค์เรื่อง LGBTQ

                เมื่อตัวละครหลักในซีรีส์วายที่ได้รับการตอบรับดี ส่วนใหญ่มักมีรสนิยมทางเพศในชีวิตจริงแบบชาย-หญิง ดังนั้น การที่วงการซีรีส์วายยังไม่ยอมให้นักแสดงกลุ่มคนหลากหลายทางเพศ รับบทตัวละครหลัก  แต่ให้แสดงเป็นตัวประกอบหรือตัวตลกเท่านั้น  อาจสะท้อนว่า สังคมไทยยังไม่ยอมรับความหลากหลายทางเพศ อย่างแท้จริง

                ขณะที่บทความเรื่อง “มอง ‘ซีรีส์วายไทย’ อีกด้าน กับสารพัดคำถามที่คนดูอาจต้องการคำตอบ” โดย ธีพิสิฐ มหานีรานนท์ (2565) ในเว็ปไซต์ไทยรัฐพลัส ได้กล่าวว่า การจับคู่ชาย-ชาย (หรือหญิง-หญิง) ในสื่อวายนั้น ไม่ได้ถูกคิดขึ้นบนพื้นฐานว่าตัวละครนั้น ๆ มีเพศสภาพอะไร แต่แค่เป็นการจับคู่กันเพื่อผูกเรื่องให้ดูน่าดึงดูดใจก็เท่านั้น และหลายครั้ง การสร้างตัวละคร ‘ผู้ชายฝ่ายรับ’ ที่มีความเป็นหญิงอยู่สูง ก็เกิดมาจากการมองโลกผ่านสายตาของผู้หญิงที่เป็นผู้เล่าเรื่อง และความคลุมเครือของตัวละครชาย-หญิงในสื่อที่มีอยู่ก่อนหน้ามาผสมผสานกันนั่นเอง ซีรีส์วายในมุมของ ธีพิสิฐ มหานีรานนท์ จึงแตกต่างจากสื่อแนวโฮโมอีโรติกอันดุเดือดเลือดพล่านของญี่ปุ่น ที่เกย์หรือคนเพศอื่นๆ เป็นผู้เขียน เพื่อต้องการหลีกหนีจากโลกความเป็นจริงเช่นกัน

บทพระเอกหรือนายเอกของเรื่อง ที่ตามปกติมักมีรูปร่างหน้าตาที่ชวนมอง และมาพร้อมกับฉากโชว์เรือนร่าง ไม่ก็แสดงความสัมพันธ์แบบถึงเนื้อถึงตัว หรือที่เรียกรวมกันสั้นๆ ว่าเป็น ‘ซีนเซอร์วิส’ (ฉากขายแฟนคลับ) เราคงไม่อาจปฏิเสธได้ว่า การทำสื่อบันเทิงยังคงมีพื้นฐานอยู่บนการทำธุรกิจตอบสนองรสนิยมของผู้ชมกระแสหลักเพื่อสร้างรายได้มาหล่อเลี้ยงทุกองคาพยพในกระบวนการผลิต และเมื่อสื่อวายได้กลายมาเป็นแนวทางหนึ่งที่สามารถ ‘ทำเงิน’ ได้อย่างกว้างขวางในปัจจุบัน การขับเน้นจุดขายผ่าน ‘จุดเด่น’ ของวายจึงอาจไม่ใช่เรื่องเสียหายอย่างที่ใครคิด

              เมื่ออัตลักษณ์ทางเพศถูกทำให้กลายเป็นเครื่องมือในการสร้างรายได้ให้กับซีรีส์วาย แม้การให้นักแสดงสเตรต’ (Straight) มาเป็นตัวละครหลักที่มีความหลากหลายทางเพศ จะไม่ใช่เรื่องที่ผิด แต่เมื่อซีรีส์เรื่องนั้นสร้างรายได้ดี ก็ตามมาด้วยการยืนยันใช้นักแสดง Straight ในซีรีส์วาย จึงนำมาซึ่งความเห็นของกลุ่มและผู้สนับสนุนความหลากหลายทางเพศต่อซีรีส์วายว่าไม่สะท้อนแสดงความเป็นจริงเพื่อตัวตนคนหลากหลายทางเพศที่ควรมีสถานะทางสังคมอย่างเสมอภาคและเท่าเทียม

เพศหลากหลายหรือชายเป็นใหญ่?

          จากบทความเรื่อง “ภาพจำของซีรีส์วายในประเทศไทย: เมื่อความเป็นจริงไม่ใช่สิ่งที่ปรากฏบทหน้าจอ” โดย สิทธิศักดิ์ บุญมั่น (2564) ได้กล่าวตอนหนึ่งว่า จากการสำรวจซีรีส์วายไทยที่ออกอากาศในปี 2020 และต้นปี 2021 ของ Rocket Media Lab บนแพลตฟอร์มไลน์ทีวี ทั้งหมด 13 เรื่อง พบว่าเกือบทั้งหมดยังคงเสนอภาพของชายตรงเพศ (Straight) ที่รักกัน และทั้ง 100% จะต้องมีฝ่ายหนึ่งที่ดูมีความเป็นชายมากกว่าอีกฝ่าย ซึ่งการนำเสนอเนื้อหาที่มีแต่ความเกี่ยวข้องกับเพศชายนั้นสร้างภาพจำให้คนดูยึดติดว่านักแสดงจะต้องเป็นชายตรงเพศเท่านั้น การนำเอานักแสดงที่อยู่ในกลุ่มชายรักชายมาเล่นซีรีส์วายกลับกลายเป็นเรื่องที่ผิดแปลก และนับเป็นอีกหนึ่งสาเหตุที่ทำให้กลุ่มคนผู้มีความหลากหลายทางเพศถูกกีดกันให้กลายเป็นคนชายขอบ หรือหากเป็นตัวละครที่มีลักษณะอ่อนหวาน (Feminine) ก็อาจได้รับบทบาทสำคัญในเรื่อง แต่ก็ต้องถูกนำเสนอในลักษณะเป็นตัวตลก สิ่งที่เกิดขึ้นนี้ล้วนแต่สะท้อนชุดความคิดที่ผู้ชายต้องเป็นใหญ่เท่านั้น

จากค่านิยมเหล่านี้ทำให้มองเห็นได้ว่า สังคมยังคงนิยามคำว่าเพศเป็นเพียงแค่เครื่องมือที่ใช้สำหรับการจำกัดความเป็นคนเอาไว้ สังคมยังคงมีความเข้าใจว่าความรักนั้นเป็นเรื่องของผู้ชายและผู้หญิง สังคมไม่ได้มองลึกลงไปในตัวบุคคล เพราะหากเรามาลองวิเคราะห์ดูดีๆ ก็จะเห็นถึงความแตกต่างระหว่างชีวิตจริงกับความเป็นซีรีส์วายในจอทีวีอย่างชัดเจน โลกแห่งความเป็นจริงของกลุ่มคน LGBTQIA+ นั้นแทบจะกลายเป็นโลกคู่ขนานของคนทั่วไป แต่ในซีรีส์กลับกลายเป็นอีกแบบ ในขณะที่ประเทศไทยนั้นได้ขึ้นชื่อว่าเป็นสวรรค์ของเหล่าผู้ที่มีความหลากหลายทางเพศ

แล้วสุดท้ายแล้ว การจะขับเคลื่อนความเสมอภาคและความหลากหลายทางเพศให้ปรากฏในซีรีส์ไทยนั้นต้องทำอย่างไร ในบทความเรื่อง “เรียนรู้ รับฟัง ความหลากหลายทางเพศ LGBTQ+ ผ่านสื่อบันเทิง” โดย เอกชัย สุทธิยั่งยืน (2563) กล่าวไว้ว่า

หากมีการผลิตภาพยนตร์ หรือผลงานที่พูดถึง LGBTQ+ แต่ไม่ได้มีการโปรโมตออกมาอย่างตรงไปตรงมา เช่น นี่คือภาพยนตร์เกย์ นั่นคือภาพยนตร์เลสเบี้ยน แต่เป็นการนำเสนอความหลากหลายทางเพศผ่านความลื่นไหล (Gender Fluidity) หรือแม้กระทั่งการไม่ใช่หญิง หรือชาย และไม่อยู่ในกรอบบรรทัดฐานของสังคม (Non-binary) ที่ไม่ได้เป็นตัวบังคับว่าคนคนหนึ่งจะต้องมีเพศสภาพ หรือเพศวิถีทางใด อาจจะเป็นส่วนช่วยให้คนทั่วไปสามารถซึมซับและรับรู้ได้ถึงการมีอยู่ของคนอีกกลุ่มในสังคมแบบที่ไม่ต้องพยายามอะไรมากมาย หรืออาจเป็นการลดอคติที่เกิดขึ้นตั้งแต่ยังไม่เริ่มแล้วก็เป็นได้ ซึ่งสุดท้ายแล้วผู้ที่จะให้คำตอบนี้ได้ก็คือตัวคุณเอง ว่าคุณพร้อมจะเปิดกว้างขนาดไหน ซึ่งเราอยากบอกอีกครั้งว่าแค่เพียงการรับรู้และรับฟังกลุ่มคนที่แตกต่างไปจากตัวคุณ ก็นับว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีแล้ว

ทำไมถึงต้องเป็นแค่ความรักชาย-ชาย เมื่อชีวิตจริงหลากหลายกว่านั้น

            LGBT เป็นคำที่หลาย ๆ คนรู้จัก แต่แท้ที่จริงแล้วนิยามความหมายของคนหลากหลายทางเพศไม่ได้มีเพียงแค่นั้น แต่ยังรวมไปถึง QIAN+ แล้วทำไมซีรีส์ไทยถึงให้ความสำคัญแค่ความรักของชาย–ชายเท่านั้น ในเมื่อยังมีกลุ่มคนหลากหลายทางเพศที่มากกว่าความรักชาย–ชาย

            ในบทความเรื่อง “เปิดจักรวาลภาพยนตร์ ‘หญิงรักหญิง’ เมื่อพวกเธอถูกมองข้ามจากกลุ่มคนหลากหลายทางเพศ” โดย Peeranat Chansakoolnee (2564) กล่าวว่า เพราะอะไรกันที่ทำให้ภาพยนตร์แนวหญิงรักหญิงยังไม่เป็นที่นิยมเทียบเท่าสื่อบันเทิงแนวชายรักชาย… อนึ่ง โลกสมมติอย่างโลกภาพยนตร์ได้แรงบันดาลใจมาจากโลกจริง และโลกแห่งความจริงก็ได้รับอิทธิพลมาจากภาพยนตร์เช่นเดียวกัน เมื่อ 2 สิ่งสะท้อนหาซึ่งกันและกันเช่นนี้แล้ว หากในโลกแห่งความเป็นจริงที่เลสเบี้ยน และความสัมพันธ์แบบหญิงรักหญิงยังคงถูกมองข้าม ลืมเลือน และยังไม่เป็นที่คุ้นชินเหมือนดั่งความสัมพันธ์แบบชายรักชาย ก็เป็นไปได้ที่ความนิยมในภาพยนตร์ และสื่อบันเทิงที่เกี่ยวข้องกับความสัมพันธ์แบบหญิงรักหญิงก็จะแปรผันตามกัน

            เป็นไปได้หรือไม่ที่จะสามารถนำเสนอความหลากหลายทางเพศที่มีความหลากหลายจริง ๆ ในซีรีส์เรื่องเดียว บทความเรื่อง “Heartstopper ซีรีส์โอบรับความหลากหลายผ่านการค้นหาและยอมรับตัวตนของวัยรุ่น” โดย กุลธิดา สิทธิฤาชัย (2565) ได้หยิบยกเรื่องราวของตัวละครในซีรีส์เรื่อง Heartstopper ที่ซีรีส์นี้นำเสนอตัวแทนความหลากหลายทางเพศผ่านตัวละคร อย่างที่รู้ว่าชาร์ลี คือตัวแทนของเกย์ (Gay) และเพื่อน ๆ ของเขา ไม่ว่าจะเป็น เทา ซวี (วิลเลียม เกา) ตัวแทนของคนที่ชอบเพศตรงข้าม (Straight) แม้จะอยู่ภายใต้บุคลิกออกสาว แอลล์ อาร์เจนท์ (ยัสมิน ฟินนีย์) ตัวแทนของคนข้ามเพศ (Transgender) และไอแซค แฮนเดอร์สัน (โทบี้ โดโนแวน) ตัวแทนของคนที่ไม่ฝักใฝ่ทางเพศ (Aesexual) พวกเขาคือคนที่คอยให้คำปรึกษาและเป็นเซฟโซนให้กับชาร์ลีจนสามารถผ่านเรื่องร้ายๆ มาได้ นอกจากนี้ยังมี ทารา โจนส์ (คอรินนา บราวน์) และดาร์ซี่ โอลซ์สัน (คิซซี่ เอ็ดเจล) เป็นตัวแทนของเลสเบี้ยน (Lesbian) ด้วย

            การขับเคลื่อนและสร้างความเสมอภาคทางเพศให้เกิดขึ้นในสังคมไทยที่สำคัญ คือการสร้างความสำคัญและความหมายทางเพศให้ทุกคนอย่างเท่าเทียมกัน การสร้างความปกติให้กับความหลากหลายทางเพศเป็นเรื่องที่สำคัญมากที่สุด แต่เมื่อมองผ่านการสร้างสรรค์ของสื่อที่ผ่านมา ไม่ว่าจะเป็นซีรีส์ ภาพยนตร์ หรือละครไทย จะวายหรือไม่วายนั้น ส่วนใหญ่พยายามชูประเด็นความรักเพศเดียวกัน มาเป็นจุดขายให้กับเรื่องนั้น ๆ หรือช่วงชิงอัตลักษณ์ทางเพศมาเป็นสินค้าในการเพิ่มมูลค่าทางเศรษฐกิจให้เพียงกลุ่มคนบางกลุ่ม มากกว่าการทำให้เรื่องดังกล่าวกลายเป็นเรื่องปกติให้ผู้ชมได้ซึมซับและรับรู้ได้ถึงการมีอยู่ของกลุ่มคนหลากหลายทางเพศ

แม้จะมีจุดขายเรื่องความรักชาย-ชาย แต่สิ่งที่ซีรีส์วายอาจทำได้ คือการไม่ละทิ้งกลุ่มคนหลากหลายทางเพศไว้ข้างหลัง หรือเลือกนำเสนอเพียงนักแสดงที่เป็น ‘สเตรต’ (Straight) เท่านั้น เพราะการบอกเล่าเรื่องราวจากกลุ่มคนหลากหลายทางเพศจริง ๆ อาจสร้างการขับเคลื่อนและความเสมอภาคทางสังคมได้ดีกว่า หรือการพูดคุยอัตลักษณ์ทางเพศอื่น ๆ ที่มากกว่าชาย-ชาย ที่อยู่ในสังคมเช่นเดียวกันก็เป็นเรื่องสำคัญไม่น้อยไปกว่ากัน

สิ่งเหล่านี้ล้วนแล้วแต่เป็นช่องว่างที่สื่อยังขาดการหยิบยกขึ้นมานำเสนอหรือบางเรื่องที่สื่อทำได้ดีแล้วแต่ยังไม่หนักแน่นเพียงพอ หากสื่อยอมรับอัตลักษณ์ทางเพศและรูปแบบความสัมพันธ์ที่หลากหลายตั้งแต่ต้นทางการสร้างสรรค์ อาจเป็นหนทางในการลดอคติทางเพศ รวมไปถึงเป็นหนทางที่สร้างความเสมอภาคและเท่าเทียมที่ดีได้จะไม่เกิดขึ้นได้อย่างแน่นอน